Aktualności
14.09.2022
AKTUALNOŚCIBieżące informacje prawne
Przed i po ostatniej woli – czyli słowo o testamencie
Nigdy nie ma dobrego czasu na ostatnią wolę – dlatego warto spisać ją wcześniej i ze świadomością znaczenia tego, co dokładnie w niej stoi. Ostatnia wola nie powinna być początkiem sporów rodzinnych. Innymi słowy, testament powinien na tyle skomplikowany, na ile mamy świadomość prawną skutków tego, co w testamencie napisaliśmy. Poza tym czasami ostatnia wola wcale nie jest potrzebna. A co w sytuacji, w której jesteśmy spadkobiercami (mamy do czynienia z już napisanym testamentem)? Trzeba go użyć i ewentualnie wyłożyć – czy też podważyć?
A więc – czego powinniśmy unikać?
Po pierwsze przeświadczenia, że bez przygotowania sami napiszemy skomplikowany testament i że wtedy będzie on ważny. Bo wcale tak być nie musi. Na samym początku warto zwrócić uwagę na to, że testament musi być napisany własnoręcznie (albo własną nogą) – nagranie audio / wideo nie wystarczy.
Po drugie pod treścią tego, co napiszemy – a nie nad nią, koło niej albo na niej – należy się podpisać, a nie postawić parafkę (choć można podpisać się na kopercie czy pocztówce jako autor testamentu i jednocześnie nadawca – i będzie to ważne). Pamiętajmy też o dacie na górze!
Treść testamentu
A co napisać w tym testamencie? Rozrządzenia spadkowe – tak powiedzą prawnicy. Czyli piszemy, kto będzie spadkobiercą (albo synonimy – dziedzicem, itp.) i w jakiej części (czy w całości, czy w części, np. w 4/27). Najlepiej napisać imię, nazwisko, adres lub inne dane pozwalające ustalić daną osobę (np. nr PESEL, konta bankowego, stopień pokrewieństwa). Lepiej nie odwoływać się do załączników, jak choćby zdjęć (czyli nie iść drogą wyznaczoną przez orzeczenie o sygn. III CZP 24/20).
Jeżeli kogoś nie chcemy uznać za spadkobiercę, trzeba to napisać, ale unikając słowa „wydziedziczam” – to słowo w testamencie zarezerwowane jest dla pozbawienia kogoś zachowku, do czego jednak potrzebne są przesłanki (określone w ustawie –jak naruszenie psychicznego lub fizycznego związku spadkodawcy ze spadkobiercą przez tego ostatniego).
Aby ostatnia wola się zachowała, warto pójść z nią do notariusza i zostawić jakąś wskazówkę, że tam on się znajduje. Daje to szerokie możliwości, np. zapis windykacyjny, ale także gwarancję, że nikt „przypadkowo” testamentu nie zniszczy (ale trzeba pamiętać, że taki testament można odwołać przez podarcie jego odpisu!).
Po ostatniej woli
Po otwarciu spadku, a więc po śmierci spadkodawcy, należy na początku odnaleźć jego lub jej testament (znaleźne w postaci udziału w spadku w tym przypadku nie przysługuje!), dostarczyć w oryginale lub poświadczonym odpisie do sądu lub notariusza i go odczytać (ma to znaczenie prawne, choć nie tak wielkie, jak ma ta czynność w amerykańskich filmach). Jeśli testament jest prosty i zrozumiały i nie ma sporów o jego treść, można pójść z nim do notariusza i sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia (lub europejskie poświadczenie spadkowe, jeśli występuje wątek europejski w sprawie spadkowej). Inaczej będziemy musieli wszcząć postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.
Dopiero wtedy otwierają się możliwości interpretacji testamentu (i jego podważenia, jeśli mamy podejrzenia dotyczące tego, czy testament jest w ogóle ważny, np. czy faktycznie napisał go spadkodawca).
Ogólnie w wykładni testamentu dominuje zasada utrzymania woli spadkodawcy. Chodzi w niej o to, że wola spadkodawcy staje się prawem, gdy to tylko możliwe, i że trzeba ją odkryć za pomocą wszelkich dowodów, np. świadków czy dokumentów. Ponadto, gdy spadkodawca nie powoła żadnego spadkobiercy, tylko napisze, że każdemu spadkobiercy coś da (albo nawet jednej osobie), to wtedy te osoby (albo ta osoba) mogą być uznane za spadkobierców (tzw. kodycyl).
Nie zapomnijmy o podatku od spadków i darowizn oraz o wpisach do ksiąg wieczystych.
Spadek zza granicy
Czasem dochodzą problemy z właściwym prawem i sądem, gdy jakikolwiek element zaczyna wykraczać poza Polskę, a w szczególności, gdy wykracza poza Unię Europejską. Przykładowo, jeśli spadkodawca posiada jakiś majątek w USA, istnieje prawdopodobieństwo, że trzeba będzie wszcząć tam postępowanie, zaangażować lokalnego prawnika i zapłacić podatek od spadków i darowizn. W ostatnim czasie jest dużo ruchu na linii Polska-Niemcy, Polska-Austria i Polska-Wielka Brytania, i trzeba zawsze zwracać uwagę na szczegóły, gdyż te porządki prawne niekiedy bardzo silnie się różnią.
Podsumowanie
Najważniejsze, o czym należy pamiętać, pisząc testament, to, co się w nim zawiera i jakie ma to skutki prawne. Jeśli nie jesteśmy ekspertami w tej dziedzinie, najlepiej napisać krótki testament podstawie wzorów (których w Internecie jest bardzo dużo; jednak najlepiej sięgnąć do książek i gazet prawniczych, które można odnaleźć w większości bibliotek). Każdy krok w stronę większego skomplikowania, np. w stronę wydziedziczenia, wybrania prawa właściwego, wymaga głębszego zastanowienia. Po ujawnieniu woli zmarłego należy podjąć właściwe kroki w celu ochrony testamentu i rozrządzeń, które się tam znalazły, albo też w celu podważenia tego testamentu. I to nie w imieniu majątku, ale dla spokoju w rodzinie.
mec. Maciej Nycz