Blog

Własność intelektualna obejmuje różne formy ochrony twórczości i innowacji – zarówno technicznych rozwiązań, jak i oznaczeń handlowych czy utworów artystycznych.

Dlaczego niematerialnych?

Utwór, wynalazek czy chronione oznaczenia geograficzne zazwyczaj utożsamiane są z materialnie istniejącymi obiektami. Niemniej jednak, w tej gałęzi prawa istotą ochrony nie jest sam przedmiot materialny, lecz niematerialna treść, która się za nim kryje. Utwór może mieć wiele egzemplarzy (np. na platformie Spotify, Youtube Music, Apple Music),  mimo tej wielości nośników nadal mamy do czynienia z tym samym utworem. Analogicznie, w przypadku wynalazku – przykładowo silnika wysokoprężnego A8C22 stosowanego w lokomotywach serii SM42 – istnieje jeden wzorzec techniczny, podczas gdy jego egzemplarze są instalowane w licznych pojazdach. Egzemplarz jest chroniony jako rzecz ruchoma lub jej przynależność czy część składowa, ale własność intelektualna jest chroniona obok tej rzeczy. Oba rodzaje ochrony realizują ochronę własności zastrzeżoną Konstytucją RP.

Własność intelektualna obejmuje różne formy ochrony twórczości i innowacji – zarówno technicznych rozwiązań, jak i oznaczeń handlowych czy utworów artystycznych. Poniżej przedstawiamy sześć najważniejszych kategorii, z krótkim wyjaśnieniem, przykładem, nazwą angielską oraz informacją o sposobie ich rejestracji – w Polsce, Unii Europejskiej i międzynarodowo.

1. Wynalazek (Invention / Patent)

Wynalazek to nowe, techniczne rozwiązanie problemu, np. filtr oczyszczający powietrze z wirusów.
Może zostać opatentowany, jeśli jest nowy, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania (tak: Prawo własności przemysłowej).

Zgłoszenia dokonuje się w Polsce (UPRP), w UE (EPO – uwaga: patentu europejskiego nie zarejestrujemy w każdym kraju UE, w Polsce można), albo globalnie (PCT/WIPO), elektronicznie lub papierowo.

2. Wzór użytkowy (Utility Model)

Wzór użytkowy chroni funkcjonalne, ale mniej innowacyjne rozwiązania techniczne, np. mechanizm zamykający do butelki. Zgodnie z art. 94 Prawa własności przemysłowej: Wzorem użytkowym jest nowe i nadające się do przemysłowego zastosowania rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu lub budowy przedmiotu o trwałej postaci albo przedmiotu składającego się ze związanych ze sobą funkcjonalnie części o trwałej postaci.

Wzór użytkowy więc musi mieć postać materialną – wynalazek niekoniecznie.

Nazywany często „małym patentem”. Rejestracja wzoru użytkowego (uzyskanie prawa ochronnego na nie) możliwa jest w Polsce w UPRP oraz w UE w EUIPO. Wzorów użytkowych nie obejmuje globalny system rejestracji. Rejestracja jest możliwa elektronicznie lub papierowo.

3. Wzór przemysłowy (Industrial Design)

Wzór przemysłowy, w przeciwieństwie do dwóch poprzednich przedmiotów ochrony, chroni nie rozwiązanie techniczne, a wygląd zewnętrzny produktu, np. kształt saszetki. Zgodnie z art. 102 Prawa własności przemysłowej: Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części.
Nie chroni funkcji – liczy się forma, kolorystyka, linie – o ile jest nowa i ma indywidualny charakter.
Można go zarejestrować w UPRP, EUIPO, oraz globalnie w WIPO (międzynarodowo), najczęściej elektronicznie.

4. Znak towarowy (Trademark)

Znak towarowy zgodnie z art. 120 Prawa własności przemysłowej to każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony.

Innymi słowy, znak towarowy  jest to oznaczenie odróżniające, np. logo lub nazwa, odróżniające towary lub usługi na rynku (np. „Nike” ze znakiem „swoosh”).
Może mieć formę słowną, graficzną, słowno-graficzną, przestrzenną, koloru (por. firma Play) a nawet dźwiękową, o ile ma zdolność odróżniającą.

Rejestrowany jest w UPRP, EUIPO (UE), WIPO (międzynarodowo przez system madrycki), głównie elektronicznie.

5. Utwór (Copyrighted Work)

Utwór to przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, np. powieść, obraz, utwór muzyczny. W przeciwieństwie do pozostałych chroniony jest automatycznie od chwili jego powstania (ustawowo – Prawo autorskie –  ustalenia), nie jest wymagana rejestracja. W utworze chronimy proces twórczy, który doprowadził do powstania utworu oraz jego efekt. Powodem jest chęć ochrony samego procesu twórczego, który ustawodawca ceni (takie uzasadnienie głównie w Europie) lub zachęcenie ludzi do tworzenia treści ze względu na możliwość obrotu tymi treściami (uzasadnienie utylitarne, charakterystyczne dla krajów anglosaskich, gdzie ochrona praw autora do efektu jego procesu twórczego jest słabsza niż w Europie nieanglosaskiej).

W niektórych krajach, np. w USA, możliwe jest zarejestrowanie utworu, co ułatwia dochodzenie ewentualnie naruszonych praw.

6. Program komputerowy (Computer Program / Software)

Program komputerowy jest szczególnym rodzajem utworu chronionym prawem autorskim, np. aplikacja mobilna lub system AI.

Nie podlega ochronie patentowej w UE (co do zasady), ale prawo autorskie chroni kod źródłowy i jego formę wyrażenia. To, Co różni go od „zwykłego” utworu, to ograniczone pola ustawowego dozwolonego użytku bez konieczności uzyskania licencji.

Podsumowanie

Różne przedmioty ochrony własności intelektualnej odpowiadają różnym potrzebom: od innowacji technicznych (wynalazek, wzór użytkowy), przez estetykę produktu (wzór przemysłowy), znaki identyfikujące markę (znak towarowy), po dzieła twórcze (utwór, program komputerowy). Większość z nich można zarejestrować w Polsce, Unii Europejskiej i w systemie międzynarodowym (WIPO), często w sposób elektroniczny. Utwory i programy komputerowe są natomiast chronione automatycznie, bez potrzeby rejestracji.