Wyrok Sądu Rejonowego Katowice – Wschód w Katowicach Wydział VI Gospodarczy
z dnia 26 października 2017 r.
VI GC 760/16/12

Odstąpienie od umowy i kary umowne.

Postanowienia umowne.

Strony umów zastrzegły, że zamawiający (powódka) ma prawo odstąpić od umowy w razie nienależytego wykonywania obowiązków wynikających z umowy i załącznika. Odstąpienie od umów winno nastąpić w formie pisemnej pod rygorem nieważności, zawierać uzasadnienie, a w przypadku wskazanym w ust.1 powinno być poprzedzone pisemnym wezwaniem do zaprzestania naruszeń postanowień umowy.

Tożsamość wezwań i umów.

Powódka pismem wezwała pozwanych do natychmiastowego zaprzestania naruszeń postanowień umów z zagrożeniem, iż w przypadku dalszego stwierdzenia nienależytego wykonywania obowiązków przez pozwanych odstąpi od umów. Sąd stwierdził, że umowy wymieniane przez powódkę w wezwaniu częściowo nie są tożsame z umowami, z których powódka w niniejszym procesie dochodzi zapłaty należności z tytułu kary umownej za odstąpienie. Pokrywają się tylko częściowo w z umowami wymienionymi w pozwie jako te, które stanowią źródło dochodzonej kary umownej a w pozwie powódka domaga się zasądzenia kary umownej za odstąpienie od umów, które nie były przedmiotem wezwania.

Zastrzeżenie prawa odstąpienia.

Najważniejsza jest ocena, czy strony umowy podstawowej i umów dokonały skutecznego zastrzeżenia prawa odstąpienia od umowy. Zgodnie z art. 395 § 1 Kodeksu cywilnego można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Umowne prawo odstąpienia od umowy jest jednym z zastrzeżeń umownych, które wywiera określony wpływ na trwałość umowy, osłabiając trwałość węzła umownego, dlatego ustawa wprowadza wymagania co do treści takiego zastrzeżenia (condiciones iuris) obwarowane sankcją nieważności (58 k.c.) tj oznaczenie terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z prawa tzn. odstąpienie od umowy oraz określenie, czy prawo przysługuje jednej, czy obydwu stronom umowy. W orzecznctwie i doktrynie ugrunowany jest pogląd, iż „dla skutecznego zastrzeżenia prawa odstąpienia kontrahenci muszą zawrzeć ważną umowę i ograniczyć przyznaną kompentencję terminem końcowym. Termin ten może być dość odległy i upływać w czasie, gdy świadczenie powinno być wykonywane. Jednak zważywszy na funkcje, jakie ów końcowy termin pełni (ograniczenie stanu niepewności), strony nie mogą wyznaczyć go zupełnie dowolnie i jako element umowy podlega ocenia w świetle art. 58 i art. 353(1) k.c. Termin musi być oznaczony przez wskazanie zdarzenia przyszłego i pewnego. Brak oznaczenia terminu powoduje, że zastrzeżenie prawa odstąpienia jest nieważne” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 października 2016 r. sygn. akt VI ACa 1283/15 LEX 2166562 oraz A. Olejniczak w Komentarzu do art. 395 LEX).

Sformułowane w postanowieniach umów zastrzeżenie o prawie odstąpienia od umowy nie spełnia ustawowych kryteriów określonych w art. 395 § 1 k.c., albowiem nie oznaczono w nim terminu, w jakim przysługuje prawo odstąpienia od umowy. Zastrzeżenie umownego prawa odstąpienia jest nieważne.

Oświadczenie od odstąpieniu od umowy i zwłoka.

Oświadczenie powódki o odstąpieniu od umowy nie spełnia również kryteriów odstąpienia umownego. Ustawowe prawo odstąpienia regulują przepisy o wykonaniu zobowiązań wzajemnych tj przepisy art. 491 – 494 k.c. Ustawowe prawo odstąpienia uzasadnia zwłoka lub niemożność wykonania zobowiązania wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana. W rozpoznawanej sprawie sytuacja taka nie miała miejsca, gdyż powódka odstąpiła od umów z powodu nienależytego jej wykonania, a nie z powodu zwłoki w wykonaniu lub niemożności wykonania zobowiązania.

Dodatkowo należy podkreślić, że ustawowe prawo odstąpienia wymaga uprzedniego wyznaczenia terminu do wykonania zobowiązania. W wezwaniu powódka nie wyznaczyła dodatkowego terminu do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Zdaniem Sądu ustawowe prawo odstąpienia przysługuje tylko w przypadku zwłoki w wykonaniu zobowiązania lub niemożność wykonania zobowiązania. Z ustalonego stanu faktycznego nie wynika, aby pozwani byli w zwłoce z wykonywaniem zobowiązania lub też zachodziła niemożność jego wykonania. Wykazane nienależyte wykonanie umów nie stanowi podstawy do odstąpienia od nich. Reasumując, oświadczenie powódki o odstąpienia od umowy, nie wywołało skutku, gdyż nie spełniało ustawowych kryteriów.

Powaga rzeczy osądzonej.

W ocenie Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę wyrok z dnia 28 stycznia 2015 r. sygn. akt VI GC 1351/14/8 nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej w stosunku do roszczeń dochodzonych niniejszym pozwem. Przede wszystkim w niniejszym procesie obowiązkiem Sądu jest zbadanie, czy zostały spełnione przesłanki do domagania się kary umownej od pozwanych, a to wiąże się z koniecznością oceny, czy zastrzeżenie umownego prawa odstąpienia od umów było ważne. W postępowaniu zakończonym wyrokiem z dnia 28 stycznia 2015 r. sygn. akt VI GC 1351/14/8 Sąd nie dokonał takiej oceny. W tej sytuacji przedmiot rozstrzygnięcia w sprawie sygn. akt VI GC 1351/14/8, jest inny, aniżeli przedmiot rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. W tej sytuacji nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej.

Nabycia prawa do kary umownej skutkiem odstąpienia.

Zdaniem Sądu odstąpienie od umowy jest wykonaniem przez jedną ze stron stosunku obligacyjnego uprawnienia prawo kształtującego, realizowanego na podstawie postanowienia zawartego w umowie wzajemnej (art. 395 § 1 k.c.). Roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy powstaje dopiero w wyniku wykonania tego uprawnienia kształtującego. W ocenie Sądu w sytuacji kiedy zastrzeżenie umownego prawa odstąpienia od umowy było nieważne, z uwagi na niewskazanie terminu, to oświadczenie o odstąpieniu od umowy nie było skuteczne, gdyż nie miało podstawy prawnej. W tej sytuacji powódka nie nabyła prawa do kary umownej przewidzianej w § 6 ust. 2 umów, jako sankcje za odstąpienie od umowy przez zamawiającego lub przez wykonawcę z przyczyn zależnych od wykonawcy.