W obecnych czasach obserwujemy masową migrację ludności, w tym także Polaków. Coraz częściej nie tylko przeprowadzają się za granicę, lecz także tam zawierają małżeństwa, zakładają rodzinę oraz nierzadko kończą swoje życie, pozostawiając potomstwo lub rodzinę, większą lub mniejszą. W kontekście dziedziczenia pojawia się temat opodatkowania, który omówię w niniejszym artykule.

Opodatkowaniem może być objęty, zasadniczo, dochód lub majątek. Spadek znajduje się na pograniczu obu pojęć – polskie prawo podatkowe kwalifikuje spadek jako majątek podlegający opodatkowaniu, przy czym pojęcie dochodu jest zwykle ograniczone do „owoców własnej pracy” (PIT, CIT).

W sytuacji transgranicznej, tj. w sytuacji, w której część okoliczności wiąże się z obcym krajem, taki spadek może również podlegać opodatkowaniu (a przynajmniej zgłoszeniu do urzędu skarbowego). Innymi słowy, jeśli spełniona jest chociażby jedna przesłanka z ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, należy jak najszybciej zgłosić właściwemu urzędowi skarbowemu nabycie majątku spadkowego.

Bardzo podobne podejście mają kraje obce. Innymi słowy, jeśli spełniona jest chociażby jedna przesłanka zagranicznej ustawy dotyczącej podatku od spadków i darowizn, należy jak najszybciej zgłosić właściwemu urzędowi skarbowemu zagranicą nabycie majątku spadkowego.

Ze względu na wielkość migracji sytuacja ta dotyczy głównie linii Polska-Niemcy, Polska-Austria, Polska-Zjednoczone Królestwo. Obecnie zauważamy również wzmożony ruch migracyjny w kontekście relacji Polska-Ukraina. Tradycyjny kierunek to także Polska-USA i Kanada.

Istotne jest więc ustalenie, czy w ogóle należy zgłosić spadek zagranicą.

Korzystnie jest, gdy mamy do czynienia z sytuacją, gdy Polska ma z danym krajem zawartą umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania. Niestety jest to niezwykle rzadka sytuacja.

Tak jest w obrocie z:
    • Czechami i Słowacją (umowa pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeskosłowacką w sprawie zapobieżenia dwukrotnemu opodatkowaniu w dziedzinie podatków spadkowych, podpisana w Warszawie z dnia 23 kwietnia 1925 r.),
    • z Austrią (konwencja między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austriacką o zapobieżeniu dwukrotnemu pobieraniu podatku spadkowego, podpisana w Wiedniu dnia 24 listopada 1926 r.),
    • i z Węgrami (konwencja między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgierskim w celu zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu spadków, podpisana w Warszawie dnia 12 maja 1928 r.).

Każda z tych umów jest inaczej sporządzona, w związku z tym należy dokładnie analizować stan faktyczny, a w szczególności kwestię obywatelstwa, miejsca zamieszkania spadkodawcy i spadkobiercy oraz położenia nieruchomości, i na tej podstawie ustalić wymiar opodatkowania.

Do tej grupy nie należą na przykład Niemcy.

Pewnym erzacem są regulacje jednostronnego unikania podwójnego opodatkowania. Obecnie w Polsce ponownie podejmuje się temat (nawet RPO nim się zainteresował) uregulowania podatku od spadków i darowizn tak, aby móc odliczyć od podatku krajowego zapłacony podatek zagranicą.

Nie da się ukryć, że takie rozwiązanie pozwala na pobór podatku przez urząd skarbowy zagraniczny niezależnie od tego, jak silnie związana jest rodzina z danym krajem. Innymi słowy, Polski urząd skarbowy rezygnowałby z daniny niezależnie od tego, czy racjonalny byłby pobór podatku w Polsce. Inna sprawa, że z powodu zwolnienia z podatku dla bliskich spadkodawcy (art. 4a ww. ustawy) sytuacja taka ma miejsce często już dzisiaj.

Korzystnie jest też, gdy w danym kraju w ogóle nie istnieje podatek spadkowy, lub jest on przewidziany dla dużych majątków. Tak jest na przykład w:
    • Austrii (brak podatku spadkowego, jest jedynie podatek od nabycia nieruchomości, niem. Grunderwerbsteuer),
    • Zjednoczonym Królestwie (UK, podatek spadkowy obowiązuje tylko wtedy, gdy wartość majątku spadkowego przekracza 325.000 funtów brytyjskich, i nie został on zadysponowany na rzecz rodziny lub fundacji, ang. inheritance tax),
    • Czechach, Słowacji, Włoszech i Kanadzie (obecnie brak podatku spadkowego).

Należy też pamiętać, że niektóre kraje mogą kwalifikować spadek jako dochód podlegający opodatkowaniu – jak np. Ukraina (w ramach podatku dochodowego od osób fizycznych PIT, tj. податок на доходи фізичних осіб, ПДФО)

W obrocie z pozostałymi krajami należy więc wziąć pod uwagę zapłacenie podatku zagranicą, a więc sprawdzić terminy, wzory oświadczeń oraz adres właściwego urzędu skarbowego. A także przygotować się finansowo na zapłacenie podatku.

Szczególnie chodzi tu o Niemcy.

W Niemczech deklarację podatkową należy złożyć do Urzędu Skarbowego (niem. Finanzamt), zazwyczaj właściwego dla miejsca zgonu. Czasami sam Finanzamt zgłosi się do nas i wezwie do złożenia deklaracji, załączając wzór deklaracji, co mocno uprości sprawę. Finanzamt posiada także elektroniczny system, który można wykorzystać w kontaktach z nim. Wysokość opodatkowania jest podobna, jak w Polsce bez zwolnienia, choć podstawę opodatkowania liczy się w inny sposób.

O jednym trzeba pamiętać – przed złożeniem deklaracji ważne jest, aby ustalić, co należy do majątku osobistego, a co do majątku wspólnego małżonków.

Resumując, jeśli znajdziemy jakikolwiek element w sprawie spadkowej wykraczający poza Polskę, należy dokładnie przeanalizować, czy nie mamy do czynienia z urzędem skarbowym zagranicą. Lepiej zapobiegać, niż leczyć.