Sposób na zachowanie płynności finansowej – faktoring?

Wedle danych opublikowanych w Monitorze Sądowym i Gospodarczym w 2012 roku sądy ogłosiły upadłość 941 przedsiębiorstw, co oznacza, iż był to okres największej liczby upadłości od ośmiu lat. Duża część upadłości spowodowana była utratą płynności finansowej, związaną z coraz dłuższymi terminami płatności kontrahentów. Rozwiązaniem pozwalającym na zachowanie płynności finansowej może okazać się faktoring.

Czym jest faktoring? W wielkim skrócie, jest to instrument krótkookresowego finansowania działalności gospodarczej. Polega na tym, iż instytucja finansowa, zwana faktorem, odkupuje od przedsiębiorcy, zwanego faktorantem, należności udokumentowane fakturami, których termin płatności, co do zasady, jeszcze nie nadszedł. W praktyce oznacza to, iż faktor płaci za faktury, których termin płatności został odroczony np. o 1 czy 3 miesiące. W ten sposób przedsiębiorca jeszcze przed terminem płatności otrzymuje środki na finansowanie swojej działalności, które w innym wypadku byłyby „zamrożone”.

Instytucja faktoringu była znana polskiej teorii prawa przed zmianą ustrojową w 1989 roku, lecz usługa faktoringu pojawiła się w ofercie polskich instytucji finansowych w latach 90, a pierwsze orzeczenie Sądu Najwyższego na temat instytucji faktoringu zostało wydane w 2003 roku (por. wyrok SN z dnia 18 grudnia 2003 r., I CK 7/03). Dopiero pojawienie się wolnego rynku, a następnie rewolucja informatyczna sprawiły, iż usługi faktoringowe stały się w Polsce praktycznym narzędziem.

Zgodnie z danymi Polskiego Związku Faktorów (PZF), na przestrzeni 4 ostatnich lat obroty polskich firm faktoringowych uległy podwojeniu, z 51,4 mld zł w roku 2009 do ponad 100 mld zł w roku 2012. Oznacza to, iż udział obrotów objętych faktoringiem w 2012 r. przekroczył 5% PKB Polski. W samym 2012 roku obroty firm zrzeszonych w PZF wzrosły o 22%. Dla wielu przedsiębiorców usługi faktoringowe stały się „kołem ratunkowym”, które oddaliło od nich perspektywę bankructwa.

Faktoring to nie tylko proste wykupywanie wierzytelności. Usługi faktoringowe są porównywane do kredytu obrotowego. Od tej instytucji różni je jednak szereg cech. Umowę faktoringu zawiera się zwykle na czas nieokreślony i ma ona charakter ciągły. Przedsiębiorca nie jest ograniczony celem, na jaki ma wykorzystać otrzymane środki. Zabezpieczeniem nie jest hipoteka czy zastaw rejestrowy, lecz faktura od każdej wykupionej należności a maksymalny limit wykupywanych należności zostaje określony w umowie. Co również bardzo ważne, taki rodzaj finansowania nie zmniejsza zdolności kredytowej przedsiębiorcy.

Ważnym elementem usług faktoringowych jest również monitorowanie stanu dłużników faktoranta, co pozwala ocenić faktorowi ryzyko przejęcia określonych należności. W związku z powyższym, umowa faktoringu może łączyć w sobie cechy kredytu, usług księgowych, windykacyjnych, ubezpieczeniowych oraz audytu. Elementem spajającym jest cel faktoringu, jakim jest bieżące zapewnianie środków finansowych na działalność przedsiębiorstwa.

W prawie polskim nie ma szczegółowej regulacji tej instytucji, lecz definicję znaleźć można w aktach międzynarodowych. Zgodnie z Konwencją UNIDROIT z 1988 r. (Polska nie jest jej stroną), do obowiązków faktora należy wykonanie co najmniej dwóch z czterech następujących czynności: finansowanie faktoranta, księgowanie wierzytelności, inkasowanie wierzytelności, ochrona przed ryzykiem niewypłacalności dłużnika.

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje faktoringu, związane z kryterium przejęcia przez faktora ryzyka za niewypłacalność dłużników. W pierwszym z nich – faktoring z regresem (niepełny) – faktor wykupuje faktury od określonych dłużników, płacąc zaliczkę w wysokości ok. 80-90% wartości faktur, a pozostałe 10-20% wypłacając, gdy dłużnik pokryje wartość faktury. W przypadku faktoringu niepełnego, jeśli dłużnik nie zapłaci w terminie, faktorant – przedsiębiorca jest zobowiązany zwrócić zaliczkę. Koszt takiego rozwiązania jest zwykle dość niski, a formalności zostają sprowadzone do minimum.

Drugi rodzaj faktoringu – faktoring bez regresu (pełny), przenosi ryzyko niewypłacalności dłużnika na faktora. Oznacza to, iż w sytuacji, gdy dłużnik nie zapłaci swojej należności, przedsiębiorca nie musi zwracać otrzymanej zaliczki. W związku z przejęciem ryzyka przez faktora ten rodzaj usług wiąże się jednak z większą liczbą formalności, dłuższym etapem przygotowawczym zawarcia umowy oraz większym kosztem. Zwykle faktor jednocześnie zawiera umowę z ubezpieczycielem, który wypłaca odszkodowanie w razie bezskuteczności egzekucji wobec dłużnika. Udział faktoringu pełnego we wszystkich świadczonych usługach faktoringowych rośnie i w 2012 roku wynosił już 54%, wobec 29% w roku 2007.

Nie należy zapominać o kosztach tych usług. Zwykle są wyższe od kosztów kredytu obrotowego. Polski rynek usług faktoringowych cechuje się niewielkim skonsolidowaniem i dużymi różnicami warunków umownych, co wpływa na bardzo różne stawki opłat. Zawarcie umowy faktoringu powinno zostać poprzedzone dokładną analizą dostępnych ofert oraz rachunkiem opłacalności dla przedsiębiorstwa.