Jak postąpić w sytuacji, w której nie dziedziczymy majątku, a grozi nam egzekucja z rodzinnej nieruchomości? Temat ten jest aktualny przede wszystkim w relacjach międzynarodowych, a w kontekście migracji Polaków na Zachód – w szczególności w relacjach z Niemcami i Austrią. Dlatego też w tym artykule skupię się głównie na omówieniu odrzucenia spadku w Niemczech i Austrii.

Co jest więc najistotniejsze? Rzeczywiste miejsce zamieszkania spadkodawcy i spadkobiercy. Miejsce zamieszkania spadkodawcy przełoży się na prawo spadkowe. Na przykład do spadku po Polaku mieszkającym w Niemczech stosuje się prawo niemieckie. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy ów Polak mieszkając w Niemczech sporządzi testament, wybierając prawo polskie – wtedy stosuje się prawo polskie.

Miejsce zamieszkania spadkobiercy przełoży się na to, ile czasu mamy na odrzucenie spadku. Gdy spadkodawca mieszka poza Niemcami, mamy 6 miesięcy na odrzucenie spadku – jeśli i spadkodawca i spadkobierca mieszkają w Niemczech, mamy tylko 6 tygodni.

W Austrii czas na odrzucenie spadku mija dopiero wtedy, gdy nie zastosujemy się do wezwania organu austriackiego (zazwyczaj będzie to notariusz pełniący funkcje zarządcy masy spadkowej – Gerichtskomissar).

Warto ten czas przeznaczyć na zbadanie, czy spadek jest zadłużony lub nie. W Austrii, na początku postępowania spadkowego, notariusz często sam ustala skład masy spadkowej, który później przygotowuje w formie zestawienia i przekazuje spadkobiercom do zatwierdzenia (tzw. Todesfallaufnahme). W Niemczech należy przeprowadzić dochodzenie samemu (np. przy pomocy detektywów), bowiem w takich wypadkach sądowy spis inwentarza jest wyłączony.

W relacjach z państwami unijnymi, a więc z Niemcami i Austrią, mamy ułatwioną sprawę, gdy chodzi o odrzucenie spadku. Bowiem możemy odrzucić spadek w miejscu, w którym mieszkamy, wykorzystując krajowe sposoby odrzucania spadku 

Pamiętać też należy, że w Niemczech nie istnieje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – spadek automatycznie przyjmuje się wprost, ze wszystkimi długami. Egzekucja międzynarodowa jest rozpowszechnionym sposobem dochodzenia długów. Pewną namiastką przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest przeprowadzenie w Niemczech postępowania upadłościowego obejmującego spadek, jednakże wymaga to przygotowania wniosku do sądu upadłościowego wraz z załącznikami – jest to więc procedura sformalizowana. W Austrii istnieje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (bedingte Erbeintrittserklärung).

Do odrzucenia spadku konieczne będzie przygotowanie aktów stanu cywilnego, poświadczających związek spadkobiercy ze spadkodawcą, oraz stawienie się u notariusza, w sądzie lub u konsula (niemieckiego lub austriackiego).

Pamiętać należy, że spadek nie jest automatycznie odrzucany w imieniu dzieci. Należy więc zadbać, aby odrzucając spadek odrzucić go w imieniu dzieci, ewentualnie w odpowiednim czasie złożyć wniosek do sądu o zezwolenie na odrzucenie spadku w ich imieniu (zasada: gdy jest jedno dziecko, gdy jest tylko jeden żyjący rodzic, lub gdy jeden rodzic się zgadza, a drugi nie).

Po odrzuceniu spadku należy poinformować organy państwa, w którym spadkodawca mieszkał, że spadek odrzuciliśmy. W chwili odbioru oświadczenia przez właściwy organ spadkowy, spadek zostaje skutecznie odrzucony. W Niemczech i w Austrii będą to sądy spadku, ale w Austrii często te czynności dokonuje się przy uczestnictwie notariuszy (Gerichtskomissar).

Oświadczenie o odrzuceniu spadku należy mieć przy sobie, gdyż czasami mogą się do nas zgłosić wierzyciele spadkodawcy i prosić nas o uregulowanie ich długów. W takim wypadku zawsze należy mieć pod ręką oświadczenie o odrzuceniu spadku, najlepiej z tłumaczeniem na język niemiecki.

Resumując, musimy być gotowi na to, aby w odpowiednim terminie od dnia otrzymania informacji o zgonie osoby mieszkającej w Niemczech lub w Austrii – innym w Niemczech, innym w Austrii – sprawdzić, czy spadek jest zadłużony i podjąć odpowiednią decyzję – czy odrzucić spadek czy go przyjąć, i w jaki sposób (dobrodziejstwo inwentarza, upadłość spadku).

Inna rzecz, że przedstawiony schemat jest uproszczony. Czasami istnieją niejasności dotyczące miejsca zgonu czy zamieszkania, co dokładnie obejmuje majątek spadkowy, czy ktoś sporządził testament. Niekiedy wysokość podatku spadkowego przesądzi o decyzji o odrzuceniu spadku, a czasami mamy do czynienia z zachowkiem lub schedą spadkową.

Ważna jest więc dokładność i konsekwencja.