Dekret z dnia 8. marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (dalej zwany „dekretem”) stwierdza w art. 2 ust. 1 lit. b, że na własność Skarbu Państwa przechodzi z mocy prawa wszelki majątek obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców prześladowanej.

Podany wyżej przepis wyłącza spod działania dekretu m.in. osoby narodowości przez Niemców prześladowanej. Takimi osobami byli z pewnością obywatele przedwojennej Rzeszy Niemieckiej pochodzenia żydowskiego. Osoby te zostały jednak najczęściej już przed zakończeniem II wojny światowej wyzute ze swojej własności obejmującej często nieruchomości na podstawie tzw. ustaw norymberskich. Ustawy te nakazywały im – pod groźbą kary – sprzedaż nieruchomości na rzecz innych osób pochodzenia aryjskiego (czyli de facto Niemcom). Na podstawie umów sprzedaży zawartych w oparciu o te ustawy, w księgach wieczystych jako właściciele wpisywani byli ich nabywcy.

Na dawnych terenach Rzeszy Niemieckiej, które po II wojnie światowej przypadły Polsce, na mocy powołanego wyżej dekretu majątek obywateli Rzeszy Niemieckiej przeszedł ex lege na własność polskiego Skarbu Państwa. Na własność polskiego Skarbu Państwa przeszła zatem również własność obywateli niemieckich, którzy na podstawie ustaw norymberskich nabyli nieruchomości od osób pochodzenia żydowskiego.

W związku z zaistniałą sytuacją prawną powstał problem, czy byli właściciele pochodzenia żydowskiego, którzy zostali pozbawieni własności nieruchomości w oparciu o ustawy norymberskie (poprzez ich sprzedaż) przed ustanowieniem polskiej jurysdykcji na ziemiach przyłączonych po II wojnie światowej do Polski, mogą ubiegać się o zwrot tych nieruchomości na podstawie w/w art. 2 ust. 1 lit. b dekretu.

Polski Skarb Państwa nabył własność nieruchomości z mocy prawa, a zatem nie jest możliwe uchylenie decyzji administracyjnych lub innych aktów władczych, gdyż nie były one potrzebne do nabycia własności przez Skarb Państwa. Możliwe jest natomiast wystąpienie z pozwem o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym. Jednak i ta droga budzi wątpliwości. Skoro na podstawie dekretu obywatele niemieccy utracili prawo własności, to aby zastosować wyłączenie spod działania dekretu, należałoby najpierw stwierdzić nieważność umów sprzedaży nieruchomości sporządzanych na podstawie ustaw norymberskich w oparciu o twierdzenie, że pierwotnie własność przysługiwała osobom narodowości prześladowanej przez Niemców. Takie postępowanie wymagałoby od polskich sądów rozstrzygnięcia w kwestii ważności czynności prawnych dotyczących nieruchomości położonych na dawnych terenach Rzeszy Niemieckiej przed ich przyłączeniem do Polski po II wojnie światowej. Trudno przesądzić, jakie stanowisko zajęłaby judykatura. Czy jednak już wypłacone przez Republikę Federalną Niemiec ustawowe odszkodowania – niepełne – słusznie wyczerpują całość faktycznych roszczeń osób pokrzywdzonych?

Takie przypadki – o ile mi wiadomo – oczekują dopiero na rozpoznanie.

Pełny tekst artykułu zarówno w wersji polskiej jak i niemieckiej został opublikowany w dziale prawno-podatkowym poświęconym sprawom międzynarodowego obrotu gospodarczego na stronie Polsko-Niemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej: