Historia wprowadzenia gwarancji zapłaty

W ciągu ostatnich 10 lat miało miejsce szereg głośnych afer gospodarczych, dotyczących także znanych firm i inwestycji budowlanych, których ofiarą padli podwykonawcy. Spółki celowe, mające realizować inwestycje budowlane w oparciu o umowę z inwestorem, nie przekazywały środków otrzymanych od inwestora podwykonawcom. Doszło do kilku spektakularnych upadłości spółek celowych narażających podwykonawców na brak zapłaty wynagrodzenia lub doprowadzających do ich upadłości. Reakcją na te negatywne zjawiska są próby znowelizowania przepisów o regulowaniu zapłaty za roboty budowlane.

W 2003 roku zostały wprowadzone w kodeksie cywilnym przepisy gwarantujące solidarną odpowiedzialność inwestora i wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcom.

Kolejnym etapem było wprowadzenie gwarancji zapłaty za roboty budowlane w ustawie z 9 lipca 2003 roku. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny (wyrok z dnia 27 listopada 2007 roku) niekonstytucyjności części przepisów dotyczących gwarancji zapłaty, spowodowało konieczność zmiany przepisów.

Cel obecnej nowelizacji, wprowadzonej do kodeksu cywilnego, realizuje ten sam motyw – zapobieganie negatywnym zjawiskom w gospodarce, w szczególności niewypłacaniu przez inwestorów i wykonawców robót budowlanych należnej zapłaty za prace wykonane przez wykonawców i podwykonawców – w szczególności małych i średnich przedsiębiorców.

Istota regulacji

Gwarancja zapłaty za roboty budowlane weszła w życie w dniu 16 kwietnia 2010 roku i ma zastosowanie do umów o roboty budowlane zawartych po dniu 15 kwietnia 2010 roku.

Uczestnicy inwestycyjnego procesu budowlanego (generalni wykonawcy, wykonawcy, podwykonawcy) uzyskali prawo żądania zabezpieczenia wynagrodzenia wynikającego z umowy o roboty budowlane.

Inwestor udziela gwarancji zapłaty za roboty budowlane wykonawcy w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych. Funkcje zabezpieczające pełni gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa, a także akredytywa bankowa lub poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora. Gwarancja zapłaty może zostać udzielona do wysokości ewentualnego wynagrodzenia wynikającego z umowy o roboty budowlane oraz wynagrodzenia za roboty dodatkowe lub konieczne do wykonania, zaakceptowane na piśmie przez inwestora.

Wykonawca (generalny wykonawca) robót budowlanych może w każdym czasie i na każdym etapie realizacji inwestycji, żądać od inwestora udzielenia gwarancji zapłaty za roboty, tj. także po zawarciu umowy.

Prawa do żądania gwarancji zapłaty nie można wyłączyć ani ograniczyć przez czynność prawną, co oznacza, że zawarte w umowie podobne postanowienie nie wywoła skutków prawnych.

Odpowiednie stosowanie omawianych przepisów do umów zawartych między wykonawcą a podwykonawcami oznacza, że podwykonawca może żądać udzielenia gwarancji zapłaty przez wykonawcę. Żądanie podwykonawcy udzielenia gwarancji zapłaty przez wykonawcę nie wyłącza dotychczasowej solidarnej odpowiedzialności generalnego wykonawcy i inwestora wobec podwykonawcy. Jednak, gdy podwykonawca nie zażąda od inwestora udzielenia gwarancji zapłaty, wówczas inwestor, mimo braku obowiązku udzielenia gwarancji, będzie nadal zobowiązany (solidarnie z wykonawcą) do zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy.

Koszty udzielenia gwarancji zapłaty ponoszą obie strony procesu budowlanego w równych częściach.

Konsekwencje nieudzielenia gwarancji zapłaty

Przepisy o gwarancji zapłaty za roboty budowlane mają charakter bezwzględnie obowiązujący i nie mogą zostać wyłączone przez żadną ze stron procesu budowlanego. Żądanie wykonawcy udzielenia gwarancji nie może uzasadniać odstąpienia inwestora od umowy. Złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy z powodu zażądania gwarancji przez wykonawcę nie wywołuje żadnych skutków prawnych – umowa jest ważna, a inwestor pozostaje zobowiązany do zapłaty należnego wynagrodzenia oraz do udzielenia gwarancji zapłaty.

W sytuacji nieuzyskania przez wykonawcę gwarancji zapłaty w wyznaczonym przez niego terminie (nie krótszym niż 45 dni), wykonawca może odstąpić od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia. Brak gwarancji zapłaty stanowi przeszkodę w wykonaniu robót budowlanych z przyczyn leżących po stronie inwestora. Tym samym, jeżeli wykonawca był gotów wykonać umówione roboty budowlane, lecz napotkał przeszkody z przyczyn dotyczących inwestora, wykonawca może żądać zapłaty za wykonane roboty budowlane, a inwestor nie może odmówić wynagrodzenia mimo niewykonania części robót budowlanych. W takim wypadku inwestor jest uprawniony do pomniejszenia kwoty wynagrodzenia proporcjonalnie do zakresu wykonanych przez wykonawcę robót budowlanych.

Podsumowanie

Korzystanie przez wykonawców z gwarancji zapłaty za roboty budowlane będzie zależało od rynku, na którym działają. Na „rynku wykonawcy”, wykonawca, żądając gwarancji zapłaty, nie będzie obawiał się utraty klientów. Jednak, na „rynku inwestora”, z dużą konkurencją między wykonawcami, żądanie gwarancji może okazać się ważnym czynnikiem wpływającym na koszt inwestycji i w konsekwencji na wybór wykonawcy.