Zagajenie
Jak wskazał zasłużony dla nauki o elektryczności Benjamin Franklin, żyjący w latach 1706-1790: „W życiu pewne są dwie rzeczy – śmierć i podatki”. Przysłowie to jest w szczególności aktualne w przypadku gwałtownie rosnącego ruchu na linii Polska-Ukraina. Naturalnie przed wojną ruch ten był nie mniej intensywny, a codziennie przebywało w Polsce ok. miliona Ukraińców, więc temat ten z pewnością nie jest nowy.

Warto natomiast do niego powrócić, gdyż coraz więcej osób styka się z relacjami przekraczającymi granice, w szczególności w sytuacji rozpoczęcia swojego życia rodzinnego lub zawodowego przez obcokrajowców w Polsce. W przyszłości z kolei z pewnością będzie można liczyć na przypływ polskich inwestycji w Ukrainie i to nie tylko ze względu na ustawę o obywatelach polskich w Ukrainie. Prawo unikania podwójnego opodatkowania (w tym przypadku: konwencja o unikaniu podwójnego opodatkowania między Polską a Ukrainą) działa bowiem w obie strony i warto znać zasady decydujące o tym, w którym kraju dany podatek należy zapłacić – obok przepisów dotyczących wymiaru samego podatku..

Powód pierwszy: przepis, który stanowi, że budowa, montaż lub instalacja stanowi zakład tylko wtedy, gdy okres ich prowadzenia trwa dłużej niż dwanaście miesięcy. Wskazuje to na ograniczenie przyjęcia ograniczonej rezydencji podatkowej przy zakładach zagranicznych (np. ukraińskich) danego przedsiębiorstwa (np. polskiego).

Powód drugi, przepis, który umożliwia nieodliczanie 20% od wynagrodzenia za pracę, jeśli obywatel jednego z krajów pracuje w drugim z nich (z wyjątkami) przez co najmniej 183 dni w roku pod warunkiem, że jest rezydentem tego pierwszego kraju. Jest to wyjątek pracy najemnej (dość szeroko interpretowanej, niezależnie od tego, czy dana osoba pracuje na zleceniu czy na umowie o pracę).

Liczą się dokumenty
Bardzo ważnym aspektem są dokumenty, które świadczą o posiadaniu rezydencji w danym kraju. Istotną wartość dowodową przypisuje się certyfikatowi rezydencji podatkowej, który służy do wykazania, że w danym kraju dana osoba ma nieograniczoną rezydencję podatkową. W razie jego przedłożenia organom drugiego kraju, te organy muszą go zakwestionować, aby wymusić na tym pierwszym kraju swoją ocenę podatkową.

Nawiasem mówiąc, krajowe organy podatkowe (polskie i ukraińskie) muszą uznawać wzajemnie decyzje podatkowe odnoszące się do ustalenia rezydencji podatkowej danej osoby (orzekał o tym sam NSA).

Liczą się szczegóły
W ustalaniu rezydencji podatkowej, w szczególności tej nieograniczonej, ogromną rolę odgrywają detale. W rzeczy samej, posiadanie przez obywatela Polski ukraińskiego konta bankowego i ukraińskiej umowy na telefon komórkowy, jak i kredytu mieszkaniowego na lokal znajdujący się w Ukrainie mogą przesądzać o podatkowym „życiu lub śmierci”. Fiskus prześwietla rodziny, ich miejsce zamieszkania, wykonywany zawód, podróże między krajami – oczywiście w drodze czynności procesowych, zgodnie z zachowaniem reguł i praw uczestników tych czynności.  Nie wszystkich spotykają tak nietypowe sytuacje, wobec czego zgłębianie tajemnic życia prywatnego przez fiskusa dotyczy z natury niewielkiej grupy osób, których życie prywatne i publiczne toczy się na terenie obu zainteresowanych państw.

Przy ustalaniu tych szczegółów i przewidywaniu konkretnych decyzji podatkowych w przyszłości zapewne pomoże sztuczna inteligencja. Już dzisiaj przewiduje ona we Francji przyszłe orzeczenia sądowe (system predictice), a nadzieje w niej pokładane są ogromne.

Liczy się źródło
Wobec tak dużej wagi szczegółów nie zdziwi nikogo stwierdzenie, że w całej tej układance bardzo ważne będzie źródło pieniędzy do opodatkowania. Zaskoczyć jednak może to, że konwencją nie są objęte podatki od spadków i darowizn, co w wielu przypadkach spowoduje, że spadkobierca / obdarowany zapłaci i podatek polski, i ukraiński (nie jest tak tylko w przypadku konwencji polsko-węgierskiej).

Ale do rzeczy: kwalifikacja prawna źródła dochodu jest bardzo ważna. Jak wspomniano, nie decydują tu pozory – umowa zlecenia może być podstawą opodatkowania w ramach działalności gospodarczej, jak i pracy najemnej, nie wspominając tu o wolnych zawodach oraz osobach osiągających dochody z własności intelektualnej. Istotne jest także ustalenie, czy dana firma (dajmy na to polska) ma zakład zagranicą (dajmy na to w Ukrainie) – to też pozwala na ustalenie rezydencji podatkowej (ograniczonej).

W razie spornej rezydencji podatkowej okoliczności przesądzające o rezydencji nieograniczonej przewidziane są w konwencji w następującej hierarchii: zwykły pobyt, centrum interesów życiowych, zwyczajny pobyt i na końcu – obywatelstwo.

Z praktyki można dodać, że Ukraina będzie się starała uznać jak największą część swoich obywateli za jej nieograniczonych rezydentów podatkowych (co wcale nie dziwi – dopowiedź Autora). Natomiast polski fiskus nadal nie ujawnia swojego stanowiska i nie przewiduje szczegółowych poradników podatkowych dla obywateli Ukrainy, odsyłając jedynie do ogólnej infolinii podatkowej. Jego wykładnia przepisów jest raczej restryktywna.