Aktualności
27.01.2020
AKTUALNOŚCIBieżące informacje prawne
Uchwała SN z dnia 23 stycznia 2020 roku – znaczenie 76/2020
Znaczenie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., w składzie połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Dotychczasowy przebieg wydarzeń
Uchwała Sądu Najwyższego, dotyczyła wątpliwości związanych z nowo wybraną Krajową Radą Sądownictwa. Jest to jeden z konstytucyjnych organów państwa, odgrywający kluczową rolę w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. KRS m. in. opiniuje kandydatury osób, które chcą zostać sędziami w sądach powszechnych oraz orzekać w Sądzie Najwyższym. W KRS-ie zasiada 25 osób, w tym 15 wybranych spośród sędziów.
W grudniu 2017 r. Sejm przyjął ustawę, na mocy której dotychczasowy skład KRS-u został odwołany. W jego miejsce w lutym 2018 r. powołano nowy skład KRS-u, a 15 sędziowskich członków, którzy wcześniej byli wyłaniani przez innych sędziów, wybrali posłowie zasiadający w Sejmie. Opisana powyżej procedura sejmowa wskazania członków KRS wzbudziła kontrowersje i zarzuty o upolitycznienie Rady. W wątpliwość zaczęto podawać niezawisłość sędziów powołanych w okresie funkcjonowania nowej KRS, a tym samym – ważność wydawanych przez nich wyroków. Tym problemem prawnym zajął się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w listopadzie 2019 r. orzekł, że sprawę musi ostatecznie rozstrzygnąć polski Sąd Najwyższy. W ten sposób kwestia ta trafiła pod obrady posiedzenia trzech izb Sądu Najwyższego, które wydało w dniu 23 stycznia 2020 roku uchwałę. Sąd Najwyższy uznał, że obecna KRS, ze względu na sposób, w jaki została powołana, nie zapewnia, iż osoba powołana z jej rekomendacji przez Prezydenta na urząd sędziego, prawidłowo obsadzi skład sądu.
Których sędziów dotyczy ta uchwała?
Sąd Najwyższy w uchwale zajął się sędziami, którzy zostali powołani w okresie funkcjonowania nowej KRS, a więc po lutym 2018 r. Uchwała dotyczy kilkuset sędziów sądów powszechnych (czyli rejonowych, okręgowych i apelacyjnych) i kilkudziesięciu sędziów Sądu Najwyższego. Uchwała w różny sposób traktuje poszczególne grupy sędziów, a więc:
1) sędziów sądów powszechnych oraz
2) sędziów Sądu Najwyższego.
Wobec sędziów Sądu Najwyższego zastosowano ostrzejsze kryterium ważności ich orzeczeń, wobec sędziów sądów powszechnych – łagodniejsze, co wyjaśnię poniżej.
Czy orzeczenia sędziów powszechnych wybranych przez „nową” KRS są nieważne z mocy prawa?
Nie, takie orzeczenia pozostają w mocy. Skład sądu zawierający „nowego” sędziego będzie nieprawidłowy, a jego orzeczenia nieważne wtedy, gdy wadliwość procesu powoływania danego sędziego doprowadziła, w konkretnych okolicznościach, do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności. Sąd Najwyższy stwierdził więc, że „nowa” KRS brała udział w powoływaniu sędziów w wadliwy sposób, ale nie oznacza to automatycznego naruszenia niezawisłości każdego konkretnego sędziego. Ta kwestia musi być zweryfikowana w konkretnych postępowaniach sądowych. Kontrola będzie więc należeć do sądów wyższej instancji, które już teraz oceniają prawidłowość składów sędziowskich instancji niższych.
Co z wyrokami, które zapadły dotychczas?
Pozostają w mocy. W swojej uchwale Sąd Najwyższy wyraźnie zaznacza, że wadliwość powołania sędziów z udziałem nowej KRS nie dotyczy tych ich orzeczeń, które zapadły przed 23 stycznia. SN stwierdził, że uchwała obowiązuje od 24 stycznia 2020 roku, i w ten sposób nie podważył ważności orzeczeń wydanych do tej pory przez te składy, które pozostają ważne. Uchwała działa więc na przyszłość i wynika z niej, że jeśli sędziowie ci nadal będą orzekali, ich wyrokom grozi: nieważność (w procedurze cywilnej – jeśli skład sądu jest sprzeczny z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 k.p.c.) lub stwierdzenie, że sąd był nienależycie obsadzony – co dotyczy procedury karnej (art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.) oraz osoby nieuprawnionej do orzekania (art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k.). Podsumowując, wzruszalne będą tylko orzeczenia sądów, które zostaną wydane po ogłoszeniu uchwały, czyli po 23 stycznia 2020 roku przez sądy, w których składach zasiadają sędziowie wybrani przez nową KRS.
Co ze sprawami, które są w toku postępowania?
Sąd Najwyższy rozróżnił i opisał konsekwencje dla poszczególnych rodzajów postępowań. Toczące się już sprawy karne będą mogły nadal być prowadzone i rozpoznane przez „nowych” sędziów, ponieważ zmiana składu w postępowaniu karnym skutkuje koniecznością powtórzenia całego postępowania. Toczące się sprawy cywilne nie, ponieważ w postępowaniu cywilnym sędzia może zostać zmieniony w każdym stadium postępowania. W przypadku orzeczenia wydanego po 23 stycznia przez składy z sędziami wybranymi przez nową KRS, orzeczenia będą mogły być podważane właśnie ze względu na wadliwe obsadzenie sądu orzekającego.
Co z orzeczeniami wydanymi przez „nowych” sędziów Sądu Najwyższego?
Po wejściu w życiu uchwały Sądu Najwyższego, orzeczenia wydane przez sędziów Sądu Najwyższego, powołanych do niego na wniosek nowej KRS, są nieważne z mocy prawa. Orzeczenia Sądu Najwyższego, które zapadły do dnia wydania uchwały pozostają w mocy i są ważne. Wyjątkiem są orzeczenia sędziów Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, które są nieważne z mocy prawa, dlatego że SN w uchwale z dnia 5 grudnia 2020 r. uznał tę Izbę za nieodpowiadającą cechom niezależnego i niezawisłego sądu.
Czy uchwała podważa status i kompetencje „nowych” sędziów?
Nie, ponieważ uchwała dotyczy kwestii nieprawidłowości obsady składów sędziowskich, a przez to wadliwości wydawanych przez nie orzeczeń. Nie stwierdza jednak, że nie są oni sędziami. „Nowi” Sędziowie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego zachowują uprawnienia, takie jak np. udział w wyborach prezesa sądu czy immunitet, również mogą pobierać uposażenie. Uchwała trzech połączonych izb ma moc zasady prawnej, zatem wiąże wszystkie izby SN. Uchwała w tym aspekcie nie wkracza w prerogatywy innych organów Państwa.
Tomasz Kucharczyk
aplikant radcowski
Zapytaj o więcej
Potrzebujesz pomocy prawnej - zadzwoń chętnie pomożemy.
Dane firmowe
MIKULSKI & WSPÓLNICY Sp.k."WILLA ANIELA"
ul. Kielecka 19
31-523 Kraków