Wzmożone międzynarodowe kontakty gospodarcze to nie tylko szansa na rozwój własnego przedsiębiorstwa, ale również ryzyko nieudanych relacji gospodarczych.

Najlepiej gdy kompensata skutków takich niepomyślnych stosunków gospodarczych nastąpi poprzez rozwiązania kompromisowe. Jeżeli one się nie powiodą, pozostaje droga sądowa.

Przed wszczęciem postępowania sądowego ważne jest zbadanie szeregu kwestii proceduralnych i materialnoprawnych, by możliwe było szybkie i sprawne rozwiązanie sporu oraz odzyskanie utraconych praw majątkowych.

Przede wszystkim więc – jeśli spór dotyczy międzynarodowego obrotu gospodarczego – istotne jest zbadanie jurysdykcji sądu, to jest zbadanie jakiego państwa sądy będą właściwe do rozstrzygania danej sprawy. Chodzi tu o to, czy w związku ze sporem z zagranicznym przedsiębiorcą lub obywatelem państwa obcego, kierować sprawę przed sąd polski, czy też sąd innego państwa, a jeśli tak to jakiego.

Kwestię tą reguluje część czwarta kodeksu postępowania cywilnego pt. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Od dnia 1 lipca 2009 roku obowiązują w tym zakresie nowe uregulowania, mające na celu dostosowanie międzynarodowej procedury cywilnej do potrzeb współczesnego transgranicznego obrotu gospodarczego.

Podstawową przesłanką oceny, jakiego państwa sąd będzie właściwy do rozpoznania danej sprawy, jest siedziba (miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu) pozwanego. Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego przewiduje również dodatkowe – obok wyżej wymienionej – przesłanki ustalenia właściwości wymiaru sprawiedliwości danego państwa dla określonej sprawy (zwane też podstawami jurysdykcji albo łącznikami).

I tak w sprawach ze stosunków zobowiązaniowych dodatkową podstawą ustalenia, jakiego państwa wymiar sprawiedliwości będzie właściwy do rozstrzygania sporu jest miejsce wykonania zobowiązania albo miejsce powstania zobowiązania.

W sprawach dotyczących działalności zakładu lub oddziału nową podstawą jurysdykcji jest możliwość pozywania w miejscu położenia tego zakładu lub oddziału w Rzeczpospolitej Polskiej.

W sprawach z zakresu prawa pracy, wszczynanych przez pracownika dodatkowym łącznikiem jest miejsce, w którym praca zazwyczaj była, jest lub miała być wykonywana w Rzeczpospolitej Polskiej.

W sprawach za stosunku ubezpieczenia i w sprawach konsumenckich dodano kolejne podstawy jurysdykcji, dla wzmocnienia pozycji słabszego konsumenta ubezpieczającego, ubezpieczonego.

Badając kompetencje wymiaru sprawiedliwości do rozpoznania sprawy danego rodzaju, nie można zapominać o przypadkach, w których sądom państwa polskiego została przyznana wyłączna jurysdykcja. Dotyczy to spraw nieruchomości położonych w Polsce (np. ich własności, posiadania, najmu, dzierżawy), rozwiązania oraz zaskarżania uchwał organów osób prawnych o jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, mających siedzibę w Polsce.

Zmianami z lipca 2009 roku, nawiązując do regulacji prawa wspólnotowego, przewidziano również możliwość decydowania przez strony sporu sądowego o jurysdykcji poprzez ich zachowanie polegające na tym, że strona powodowa wniesie pozew do sądu, który nie jest uprawniony do rozstrzygania danej sprawy, a strona pozwana nie podniesie zarzutu, ża sąd ten nie jest kompetentny do rozpoznania sprawy. W ten oto sposób strony faktycznie ustanowią jurysdykcję sądu, do którego wniesiono pozew.

W znowelizowanym stanie prawnym, podobnie jak w dotychczasowym, dopuszczalne jest zawieranie umów o poddanie spraw jurysdykcji sądów polskich. Nowością jest rozszerzenie zakresu spraw, w których dopuszczalna jest umowa o poddanie sporu jurysdykcji do wszystkich spraw o prawa majątkowe.

Umowy o poddanie spraw jurysdykcji sądów polskich nie można jednak zawrzeć w sprawach z zakresu prawa pracy, ze stosunku ubezpieczenia, umów zawieranych przez konsumenta mającego miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Rzeczpospolitej Polskiej.

Błędne ustalenie jurysdykcji przed wszczęciem procesu, może narazić wierzyciela na odrzucenie pozwu i konieczność ponownego występowania z pozwem, a przede wszystkim na stratę czasu i koszty takiej nieprzemyślanej decyzji, co zwłaszcza dla przedsiębiorcy może być dotkliwie odczuwalne.