Sprzedaż linii produkcyjnej, maszyn, lub urządzeń, ale i innych towarów, aby była bezpieczna dla stron, winna być odpowiednio zabezpieczona.

Akredytywa, gwarancja bankowa, poręczenie, przystąpienie do długu, przewłaszczenie na zabezpieczenie, weksel, cesja zwrotna, kaucja, poddanie egzekucji, zastaw – prawidłowy, nieprawidłowy – to różne sposoby zabezpieczenia transakcji.

Problem w tym, że zabezpieczenie zabezpieczeniu nie jest równe. Albo jest skomplikowane proceduralnie (zastaw rejestrowy?), albo jest kosztowne (zabezpieczenia bankowe?), albo niedostosofwane do sytuacji (hipoteka!), albo niedostępne (poręczenie byłego przyjaciela) lub zbyt ryzykowne (weksel?)!

Cóż więc prostszego, jak sprzedać, nie utracić własności i jeszcze otrzymać pieniądze? Zjeść ciastko i mieć ciastko!

W niepewnej sytuacji, wywołanej wydarzeniami z ostatnich lat: Covid-em, wojną rosyjsko-ukraińską, zastrzeżenie prawa własności nabiera szczególnego znaczenia jako zabezpieczenie transakcji w przypadku trudności nabywcy z zapłatą, w przypadku zajęcia egzekucyjnego sprzedanego towaru przez innego kontrahenta (nabywcy lub zbywcy sic!), upadłości nabywcy, odsprzedaży towaru dalszemu nabywcy bez zapłaty jego ceny i innych trudności.

A co to jest zastrzeżenie prawa własności? To często jedyny sposób na uchronienie od straty, a na pewno na uzyskanie zaspokojenia roszczenia poprzez złożenie wniosku o wyłączenie rzeczy sprzedanej z postępowania egzekucyjnego, czy z masy upadłości. Mimo że w sprzedaży transgranicznej sama Konwencja wiedeńska o międzynarodowej sprzedaży towarów handlowych CISG nie stawia na zwrot kupionego towaru sprzedawcy jako zasadniczy sposób rozwiązania sytuacji kryzysowej, ze względu na koszty zwrotnej wysyłki towaru.

Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności jest zatem możliwa zarówno w transakcjach krajowych, jak i przy sprzedaży transgranicznej i wbrew powyższej uwadze nie przeszkadzają temu przepisy konwencji wiedeńskiej (CISG).

Kluczowa staje się więc informacja, kiedy dochodzi do przeniesienia własności ze sprzedającego / producenta / dostawcy na nabywcę i jak „zarządzać” swoją lub cudzą własnością?

W Polsce, przeniesienie własności takich przedmiotów jak linia produkcyjna, maszyny czy urządzenia (a więc zasadniczo tzw. rzeczy oznaczonych co do tożsamości) następuje w chwili zawarcia umowy (zasada konsensualności), co nie dotyczy na przykład produktów masowych, jak owoce czy warzywa (tzw. rzeczy oznaczonych co do gatunku) i rzeczy, które zostaną wyprodukowane w przyszłości (rzeczy przyszłych). Tu prawo własności zostaje przeniesione na nabywcę z chwilą przeniesienia posiadania tych rzeczy na nabywcę (zasada realności) – czyli z chwilą ich wydania fizycznie lub poprzez wydanie odpowiednich dokumentów, które upoważniają do dysponowania nabytym towarem (przeniesienie posiadania).

W Austrii niezależnie od tego, czy towar został już opłacony, własność rzeczy ruchomej jest zasadniczo przenoszona na kupującego z chwilą jej przekazania kupującemu. „Nabycie […] następuje wyłącznie poprzez przekazanie przedmiotu zakupu”, a zatem „do momentu przekazania […] sprzedający zachowuje prawo własności” (np. § 1053 ABGB).

Oprócz Austrii, również systemy prawne Estonii, Grecji, Holandii, Rosji, Hiszpanii, Turcji i – po 1929 r. – Szwajcarii opierają się na zasadzie wydania posiadania (Übergabe der Sache, HWB-EuP 2009 Suche HWB-EuP 2009 Eigentumsübertragung [beweglicher Sachen] von Franco Ferrari).

W Niemczech, aby przenieść własność rzeczy ruchomej, właściciel musi przekazać rzecz nabywcy, a obie strony muszą wyrazić zgodę na przeniesienie własności. Jeśli nabywca jest w posiadaniu rzeczy, wystarczająca jest zgoda na przeniesienie własności (§ 929 BGB).

Jednocześnie, w każdym z tych germańskich krajów, podobnie jak w Polsce, jest możliwe zastrzeżenie prawa własności rzeczy sprzedanej (Eigentumsvorbehalt), lecz podobnie jak w Polsce, tylko odnośnie do sprzedaży ruchomości (rzeczy ruchomych). Nieruchomości, podobnie jak w Polsce, nie mogą być sprzedane warunkowo, np. pod warunkiem przeniesienia prawa własności po zapłacie pełnej ceny.

Jednak prawo własności maszyny, urządzenia czy całej linii produkcyjnej (czyli rzeczy ruchomych), jeśli tak się umówią sprzedający i kupujący, zarówno w oparciu o prawo polskie (kodeks cywilny), jak i w oparciu również o prawo niemieckie (niemiecki kodeks cywilny BGB), jak i w oparciu o prawo austriackie (austriacki kodeks cywilny ABGB), może przejść na kupującego dopiero z chwilą zapłaty częściowej lub zwykle pełnej ceny sprzedaży – to jest tej ceny, na którą umówili się sprzedający i kupujący, producent i nabywca.

Do tej chwili własność pozostaje po stronie zbywcy: sprzedawcy lub producenta.

A co się stanie, jeżeli kupujący nie zapłaci w całości, upadnie, wyda urządzenie kolejnemu kontrahentowi?

Choć diabeł tkwi w szczegółach i wiele zależy od dokładności sprzedającego, linia sprzedana winna do niego trafić fizycznie z powrotem. Nawet wtedy, gdy fiskus zajmie te urządzenia u kupującego czy jego dalszego partnera, na poczet egzekwowania zaległych podatków, czy ZUS-u! Dotyczy to również sprzedaży transgranicznej.

Zastrzeżenie prawa własności ma swą moc, trzeba tylko nie zapomnieć o ustaleniu warunków, kiedy własność ma przejść ze zbywcy na nabywcę. I w zasadzie „niewiele” kosztuje. „Tylko” kredyt towarowy zbywcy.

Od ponad 30 lat zapewniamy ochronę i pomoc prawną sprzedającym i kupującym, od etapu poprzedzającego zawarcie umowy, przez transport, po etap jej wykonania, reklamacji, odstąpienia od umowy, lub etap dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w sprawach krajowych i transgranicznych, również poza obszarem Unii Europejskiej.

Przeczytaj także:

• Część 3: Linia produkcyjna i jej zakup to nie żarty. OWS lub OWD – jaki sąd ma orzekać?
• Część 2: Linia produkcyjna i jej zakup to nie żarty. Kolizja ogólnych warunków umownych – nie wolno przegapić!
• Część 1: Linia produkcyjna i jej zakup to nie żarty. Jaka umowa – oto jest pytanie?